Наурыз мерекесінің тарихы

Наурыз мерекесі әлемнің ең көне мерекелерінің бірі. Орта Азия халықтарында бес мың жыл бойы аталып өтілуде. "Наурыз" сөзі парсы тілінен аударғанда "Жаңа күн" деген мағынаны береді.

Бұл мереке Ислам дәуіріне дейін тойланып, халық арасында ерекше қолдауға ие болып келеді.

Наурыз мерекесінің туу тарихы турасында талас көп. Көбі ел аузындағы аңызға жүгінеді. Аңыздың өзі сан алуан. Дегенмен, аңыздың түбінен ақиқаттың бір ұшы қылт ететіні рас... Кейбір ғалымдар бұны зороастризм кезеңіне дейінгі уақытпен байланыстырады. Кейбіреулер Парсы патшасының жорықтарымен байланыстырып жүр.

Парсы патшасы Джамшид өз елінің аумағын аралап жүріп, Азербайджан атты мекенге тап болыпты. Осы жерде уәзірлеріне күнгей бетке қаратып үлкен тақ орнатуды бұйырған екен. Күн сәулесі тақпен шағылысып, айналаға ерекше нұр шашыпты деседі. Содан кейін жұрт осы күнді жаңа жыл есебінде тойлауды әдетке айналдырған екен.

Қалай болғанда да, бұл мереке 18 ғасырға дейін Ежелгі Грекияда, Ежелгі Римде, Ұлыбританияда аталып өтіліп, 1700 жылға дейін ежелгі Русьте тойланып келген.

Көктем мерекесі туралы мәліметтер антикалық және орта ғасырлық жазушылардың еңбектерінде кездеседі. Шығыс жыл санағы бойынша, мереке ирандықтардың жаңа жылы Наврузбен жанасады. Наурыз мерекесін түркі тілдес халықтар тойлайды. Тәжік халқы бұл мерекені "Бәйшешек", "Гүлгардон" не "Гүлнавруз", татарлар "Нардуган", бирмалықтар "Су мейрамы", хорезмдіктер "Наусарджи", буряттар "Сагаан сара", армяндар "Навасарди", чуваштар "Норис ояхе" деп атаған.

Ежелгі жыл санағы бойынша, 22 наурызда күн мен түн теңеседі. Наурыз – жылдың бірінші күні, жыл басы, көктемнің алғашқы айы. Наурыз мерекесін қазақ халқы «Армысың, Әз Наурыз», «Әз болмай, мәз болмас» деп қарсы алған.

Наурыз мейрамы – діни мереке емес. Бұл қалың қыстан аман-есен шығып, күн нұрына бөленіп, жаңа жылды қарсы алу мерекесі. Наурыз мерекесінде көріскен жандар бір-бірін құшақ жая қарсы алып, игі тілектер айтады. Қазақ халқы бұл күні дүниеге келген қыз балаларға Наурыз, Наурызгүл, Наурызжан, ер балаларға Наурызбай, Наурызбек, Наурызхан деген есім берген.

1926 жылдан бастап, тоталитарлық жүйенің ықпалымен наурыз мерекесін тойлауға тыйым салынды. Көп жылдар бойы ұмытылып, сынын жоғалтқан мереке 1988 жылдан бері қайта жаңғырып, Наурыз мейрамын тойлау дәстүрі өз жалғасын тапты.

Наурыз мерекесі 1991 жылы, 15 наурызда Қазақ СР Президентінің қаулысының негізінде мемлекеттік мәртебеге ие болды. Елбасы наурыз айының 22 жұлдызын "Наурыз мейрамы" деп жариялады. Ал 2009 жылдың 24 сәуірінде ҚР президенті Н. Ә. Назарбаев наурыз айының 21, 22, 23 күндеріне "Наурыз мейрамы" деген атақ берді.

Дэлгэрэнгүй үзэх ...

Наурыз

Наурыз ямар нэгэн шашны баяр бус, байгаль эхтэйгээ хүйн холбоотой хүн төрөлхтөний баяр

Казахын ард түмэн Наурыз тохиож буй энэ өдрийг “Улыстын Улы Күнi” гэж нэрлэдэг. Наурыз нь маш эртнээс уламжлагдаж ирсэн баяр билээ. “Наурыз” гэдэг үг анх персийн сурвалж бичигт манай эриний хоёрдугаар зуунд бичигджээ. Харин энэ баярыг тэмдэглэдэг явдал дэлхийн олон орны ахуй, зан заншилд манай цаг тооллын өмнөх, барагцаалбал 648-330 оны үеэс орж иржээ. Наурыз дорнодын ард түмэн ислам шашныг шүтэж эхлэхээс олон жилийн өмнө үүссэн учраас энэ баяр нь шашны зан үйл болон түүний урсгалуудаас ангид явж иржээ. Наурыз бол ямар нэгэн шашны баяр бус, байгаль эхтэйгээ хүйн холбоотой хүн төрөлхтөний баяр юм. Хахир өвлийн хүйтнийг өнтэй даван, хаврын урь орж, хүн амьтны зоо тэнийсэн, өдөр шөнө тэнцэн гэрэл гэгээ нэмсэний баяр билээ.

Наурыз гэдэг нь Иран хэлний Ноу-“Шинэ”, Руз-“Өдөр” гэдэг үгээс бүрдэж оны эхний өдрийг илэрхийлдэг. Казах хэлэнд Наурыз гэдэг нь жилийн эхэнд тэмдэглэгдэх өргөн олон түмний баяр, байгаль орчин, ан амьтан нойрноос сэрж амь ордог өдөр шөнө тэнцдэг цаг үе. Ийм учраас гуравдугаар сарыг казах хэлэнд Наурыз гэж нэрлэдэг.

Казахуудын хувьд 7-ийн тоо чухал үүргийг гүйцэтгэх бөгөөд баярын хоолны орцонд доорхи долоон төрлийн бүтээгдэхүүн заавал орсон байна. Үүнд: Ус, мах, давс, гурил, үр тарианы төрөл, сүү, өөх тос болно. Эдгээр долоон бүтээгдэхүүн амьдралын доорхи долоон өнгө, утгыг илэрхийлдэг гэж үздэг. Үүнд: баяр баясгалан, аз жаргал, амьдралын ухаан, эрүүл мэнд, эд баялаг, өсөлт хөгжилт, асран хамгаалах юм. Монголчууд цагаан сараар бууз, банш иддэг бол казахууд шөл уудаг. Заншил ёсоор ахан дүүс, найз нөхөд, танил хүмүүс нэг нэгнийдээ зочилж, наурызын шөлийг цадталаа идэх ёстой. Үүний учир нь жилийн турш гэдэс өлсөхгүй, цатгалан амьдрахыг бэлэгшээдэг явдал юм. Баярын ширээнд мах, цагаан идээ, чихэр жимс гээд долоогоос доошгvй нэр төрлийн хоол байх учиртай. Тvvний нэг нь шөл. Сонгино, давс зэрэг долоон төрлийн амтлагчтай, махны шөл ууна. Энэ шөлийг хvн бvр ууна. Баяраар хэчнээн олон айлд шөл ууна, төчнөөн сайн байна гэж vздэг. Махаа гал дээр болгож, шөлийг нь уух дуртай байдаг нь нэгт хоолны амт шимтэй холбоотой, хоёрт галыг ариусгах шидтэй, сайн сайхны бэлгэдэл гэж үздэгтэй салшгүй холбоотой юм. Наурыз көжег 40 айлд орж амсах ёстой гэж үздэг. Яагаад гэвэл казахууд 40-ийн тоог эрхэмлэдэг. Тухайлбал, казахууд 40 настай эр хүнийг эрийн цээнд хүрсэн гэж үздэг, 40 хоргол буюу чулуугаар мэргэлдэг, хүн нас барсан хүнд долоо хоногт 40 гэрэл асааж хүндэтгэл үзүүлдэг, нас барагсдын 40 хоног дээр нь ёслол үйлдэж ном уншуулдаг гэх мэт ёс баримталдаг байна.

Сонирхуулахад Наурызын баяр нь Иранчуудын хамгийн их хүсэн хүлээдэг баяр ажээ. Учир нь энэ баярын амралт дөрөвдүгээр сарын 2 хүртэл үргэлжилдэг байна. Перс хэлнээс орчуулбал Наурыз гэдэг нь «шинэ өдөр» гэсэн утгатай аж. Нарны тоололтой холбоотой энэ баярыг зөвхөн Иранд төдийгүй, перс хэлтэй Афганистан, Тажикстан, Узбекстан, Казахстан, Киргиз зэрэг орнуудад 7000 жилийн тэртээгээс тэмдэглэж иржээ. Нарны тооллоор энэ өдөр хаврын өдөр шөнө тэнцэж, хаврын улирал эхэлдэг байна. Дэлхий даяар эртний энэ баярыг 300 сая хүн тэмдэглэж байна. Хоёр жилийн өмнө НҮБ-ын Ерөнхий ассамблей тогтоол баталж, гуравдугаар сарын 21-нийг Олон улсын Наурызын баярын өдөр болгон тэмдэглэж байхаар зарласан билээ. Энэ он өндөр жил учир Иран улс шинэ жилтэйгээ нэг өдрийн өмнө золгожээ. Баярын өдрүүдэд хийсэн үйл бүтэн жил үргэлжилдэг гэж үздэг. Тийм болохоор энэ өдрүүдэд хэнтэй ч зөвлөлдөхгүй, бие биедээ өр төлөөс өгч авахгүй, дайсагналцал болон гомдлоо мартдаг учиртай ажээ.

Дэлгэрэнгүй үзэх ...

Наурыз айсуй

Казахын уламжлалт баяр наурыз гуравдугаар сарын 22-ны өдөр тохионо. Наурыз буюу хаврын  баярыг тохиолдуулан маргааш Баян-Өлгийчүүд  Сүхбаатарын талбайд баярын өдөрлөг хийхээр болжээ.

Казах үндэсний таван эсгий гэр барьж, Баян-Өлгий аймгаас авчирсaн орон нутгийг судлах музейн үзмэрүүдээ дэлгэн нийслэлийнхэнд сонирхуулахын дээр уран гартнууд нь казахын гар урлал, дурсгалын зүйлсийн үзэсгэлэн худалдааг гаргах ажээ. Баян-Өлгий аймгаас ирсэн оролцогчдыг Баян-Өлгий аймгийн Ажил олгогч эздийн холбооны тэргүүн М.Мейрамбек ахалж иржээ.

Өдөрлөг өглөөний 10 цагаас эхлэх бөгөөд өдөрлөгийн нээлтэд Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяаг, УИХ-ын гишүүн, Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны дарга, Баян-Өлгий аймгийн нутгийн зөвлөлийн дарга А.Бакей нар оролцох юм байна. Мөн Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж үзэсгэлэнг үзэж сонирхох юм байна. Харин өдрийн 15 цагт Соёлын төв өргөөнд "Домборын эгшиг" хүндэтгэлийн тоглолт болох ажээ. 

Дэлгэрэнгүй үзэх ...

Наурыз - 2013

Дэлгэрэнгүй үзэх ...

“Бүргэдийн баяр-2013” боллоо

Казахын ард түмний дунд эртнээс уламжилж ирсэн бүргэдээр ан хийх арга ухааныг өвлүүлэн сурталчлан, хөгжүүлж дэлгэрүүлэх, "Бүргэдийн баяр"-аар дамжуулан аялал жуулчлалын шинэ брэндийг бий болгон хөгжүүлэх зорилгоор Монголын бүргэдийн холбоо Монголын аялал жуулчлалын холбоотой хамтран "Бүргэдийн баяр 2013" наадмыг "Чингисийн хүрээ" аялал жуулчлалын цогцолбор баазад өчигдөр зохион байгуулсан юм. Улсын хэмжээнд зургаа дахь удаагаа зохион байгуулж байгаа “Бүргэдийн баяр”-т энэ жил Баян-Өлгий аймгийн алс холын сумдаас 20 бүргэдчин ирж оролцлоо.

Баярын арга хэмжээг шонхор шувуугаар эхлүүлж, мөн үеэр монгол болон казах үндэстний гар урлалын худалдаа дэлгэсэн байв. Мөн хамгийн сайхан үндэсний хувцастай бүргэдтэй, морины тоноглолтой бүргэдчинг шалгаруулж, хаан бүргэдийг тодрууллаа. Энэ жилийн Бүргэдийн баярт оролцсон бүргэдчидээс хамгийн ахмад нь 72 настай Баян-Өлгий аймгийн Сагсай сумын аварга малчин Эмен гуай байсан бол залуу нь 20 настай байв. Энэхүү баярт оролцохоор Монголын баруун хязгаар болох Баян-Өлгий аймгийн Улаанхус сумаас ирсэн Хумархан овогтой Сьезбекийн сэтгэгдлийг сонслоо.

Би Улаанбаатарт болдог Бүргэдийн баярт анх удаа ирж оролцож байна. 

Манай аав бүргэдээр олон жил ан хийсэн Хумархан гэж сайн бүргэдчин хүн бий. Бүргэдчний мэргэжлийг аваасаа сурч, өвлөж авсан гэхэд болно. Аав минь 2007 онд Баян-Өлгий аймагт болсон “Бүргэдийн баяр”-т түрүүлж байв.

-Таны бүргэд хэдэн настай вэ, хэр анч бүргэд вэ?

-Миний бүргэд гурван настай. Ер нь тааралдсан туулай, үнэгийг алдахгүй. Их сайн анч бүргэд. 

Т.Жанерке

Дэлгэрэнгүй үзэх ...

“Домборын эгшиг-2013” урлагийн авьяастан шалгаруулах удирдамж

Зорилго: Баян-Өлгий аймгийн уугуул иргэд, оюутан залуучуудын урлагийн авьяасыг хөгжүүлэх, сонгон шалгаруулах, шалгарсан авьяастнуудыг Соёлын төв өргөөнд болох “Наурыз- 2013” нэгдсэн тоглолтонд оролцуулах.

Дэлгэрэнгүй үзэх ...

Баян-Өлгий аймгийн байгаль, газарзүйн товч танилцуулга

Баян-Өлгий аймаг 45,8 мянган хавтгай дөрвөлжин км нутагтай, хойт өргөрөгийн 46 хэм 37 минутаас 50 хэм 00 минут, зүүн уртрагийн 87 хэм 48 минутаас 91 хэм 55 минутын хооронд Монгол Алтайн гол нурууны дагуу хойноос урагшаа сунамал байршилтай, хамгийн хойт хилийн цэгээс урд хилийн цэг хүртэл 380 км, хамгийн зүүн хилийн цэгээс баруун хилийн цэг хүртэл 270 км үргэлжилдэг.

Баруун талаараа Алтайн нурууны хяр дагаж БНХАУ-ын ШУӨЗО-той 450 км, хойт талаараа Сийлхэмийн нуруу дагаж ОХУ-ын уулын Алтайн БНУ-тай 225 км, зүүн талаараа Увс аймагтай 165 км, зүүн ба урд талаараа Ховд аймагтай 220 км нутгаар хиллэдэг. Тус аймгын 2012 оны хүн амын тооллогоор 88,7 мянган хүн амтай бөгөөд засаг, захиргааны нэгжийн хувьд 13 сум, нэг тосгон 86 багтай юм. Аймгийн хүн амын 90 гаруй хувь нь казахууд, 10 орчим хувь нь урианхай, дөрвөд, тува, халх байна. Аймгийн хэмжээнд мал аж ахуй зонхилон эрхэлдэг бөгөөд 2012 оны малын тооллогоор  1400310 толгой малтай байна. Аймгийн газар нутаг нь далайн түвшинээс дээш 1301-4374 м өргөгдсөн, хамгийн өндөр цэг нь Алтайн нурууны ноён оргил  (Монгол улсын хамгийн өндөр цэг) 4373 м хамгийн нам цэг нь Баяннуур сумын төв 1301 м, бүх нутаг дэвсгэрийн 95,3 хувь 1600 мэ-ээс дээш өндөрт өргөгдсөн байна. Монгол улсын хамгийн өндөр эхний 3-нд ордог уулын оргилууд манай аймагт байдаг. Алтайн таван богд Монгол улсын хамгийн өндөр цэг болох далайн түвшнээс дээш 4374 м,өндөр, Цамбагарав Цаст уул далайн түвшнээс дээш  4298 метрт өргөгдсөн Мөнххайрхан уул Ховд, Баян-өлгий аймгийн нутгийг дамнан орших мөнх цаст уулын далай түвшинээс дээш 4180 м өндөртэй. Хур тунадасны жилийн дундаж хэмжээ 102,6 мм, Алтайн нурууны өндөрлөг хэсэгт хур тунадасны жилийн дундаж хэмжээ 400-500 мм-т хүртэд. Өөрөөр хэлбэл говь цөлийн нөлөөнд ихээхэн автагдсан мөртлөө өндөр уулын өвөрмөц уур амьсгал, эмзэг экосистемтэй юм. Салхины жилийн дундаж хурд 4-9 м/секунт хүрдэг. Аймгийн нутаг дэвсгэр элс шавар, хайрга, голлосон уулын хүрэн ба цайвар хүрэн хөрс зонхилдог, гол мөрний саваар нугат намгийн заримдаг давсархаг хөрс, уулын бүсэд хад асга бүхий уулын тундрын ба уулын нугын хөрстэй юм. Аймгийн нутаг дэвсгэрт гянт болд, холимог металл, зэс, алт, мөнгө, төмөр, хар ба ховор металлын олон тооны орд илрэл байдаг. Баян-Өлгий аймгын ойн сан бүхий газар нь хамгаалалтын бүсийн ойд багтдаг. Аймгийн нийт нутгийн 1.5  хувь буюу 10 сумын нутгийг хамаарсан 68083 га талбайтай.

Ачит, Толбо, Даян, Хотон, Хоргын цэнгэг устай 2011 оны усны тооллогоор том жижиг 1220-аад нуур цөрөм 369 гаруй гол горхи, 861 гаруй булаг шанд 31 гаруй рашаантай. Ховд Цагаан, Согог, Ёлт, Сагсай, Булган, Ганц мод, Бөхмөрөн зэрэг томоохон голтой, Ховд, Булган голын эх Алтай нуурууны хяргасан хилийн зурвасын дагуу шинэс голлосон бага хэмжээний газар нутагт ой мод тархсан байдаг. Тус аймгийн нутагт хээрийн ургамал тархсан уулархаг нутгаар Вансэмбэрүү, бадамлянхуа, алтан гагнуур, чихэр өвс, бамбай, башиг, чийгийн давирхай, таван салаа, нохойн хошуу зэрэг эмийн ургамал ургадаг.

Баян-Өлгий аймгийн нутаг дэвсгэрт 300 гауй сээр нууруутан байгаагаас 4 баг, 13 овог, 45 зүйлийн хөхтөн бүртгэгдсэн ба нэн ховор 3 зүйл, ховор 7 зүйлийн хөхтөн байдаг. Үүнээс нэн ховор, олон улсын улаан номд бүртгэлтэй цоохор ирвэс, голын халиу: зэрлэг амьтан, ургамлын ховордсон зүйлийг олон улсын хэмжээнд худалдаалах конвенцийн 1-р хавсралтанд бүртгэлтэй, цоохор ирвэс, голын халиу: 2-р хавсралтанд орсон шилүүс мий, мануул мий, Дархан цаазтай халиун буга, янгир ямаа, аргаль хонь, цоохор ирвэс, ойн булга, суусар булга минж зэрэг хөхтөн амьтан нутагладаг. Эдгээр амьтдын үндсэн байршил нутаг нь Хөх Сэрхийн дархан газар, Алтайн Таван Богдын БЦГ, Сийлхэмийн БЦГ, Цамбагаравын БЦГ, Дэвэлийн арлын БЦГ юм.  11 зүйлийн хэвлэлээр явагч, 120 гаруй зүйлийн шувуу байгаагаас. “Монгол улсын ”, Азийн ”Улаан ном ”, зэрлэг амьтан, ургамлын аймгийн ховордсон зүйлийг олон улсын хэмжээнд худалдаалах конвенц /CITES/-ийн нэг, хоёрдугаар хавсаралт, нүүдлэдэг зүйлүүдийг хамгаалах олон улсын конвенц /CMS/-ийн нэг, хоёрдугаар хавсаралтанд бүртгэлтэй, Монгол Улсын Засгийн газрын тогтоол, тушаалаар хамгаалсан 31 зүйл  шувуу Монгол Алтайн уулархаг гол нуруунд нутаглаж байна.

Монгол Алтайн уулархаг нутгийн Хотон, Хоргон, Даян, Толбо, зэрэг томоохон нуурууд, Хотон шувуу, Ховд, Булган, Буянт, Ёлт, Хуримт гол болон бусад том жижиг голууд бор галуу, хотон шувуу, буурал галуу, хээрийн галуу, ангир, зэрлэг нугас, ногоохон нугас, бор нугас, гэзэгт шумбуур, алаг шумбуур, дөрт нугас, хумхин нугас гэх 10 зүйл спорт агнуурын болон агнуурын өргөн ач холбогдол бүхий усны шувуутай.

Ямар нэгэн хэмжээгээр хамгалсан 31 зүйл шувуудын 23% нь Монгол Улсын “Улаан ном”, 5 хувь нь Азийн “Улаан ном”-д бүртгэлтэй дээр Монгол Улсын хуулиар агнахыг хорьсон “Дархан цааз”-тай шувуу 11 хувийг эзэлж байна. Монгол Улсын “Улаан ном” болон ховор амьтны жагсаалтанд хуруут хун, гангар хун, алтайн хойлог, гургуул, хушуу галуу, хээрийн галуу, хар өрөвтас, загасч явлиг, итэлгэн цахлай, релит цахлай гэх 10 зүйл, Азийн “Улаан ном”-д нохой тас, зээрд шонхор 2-ийг тус тус бүртгэж хамгаалсан юм.

            Монгол Алтайн нурууны төв Азийн савд хамаарах Ховд, Буянт, Хуримт, Сонгионт, Булган, Сагсай, зэрэг гол, Толбо, Хотон, Хурган, Даян зэрэг нууруудад 10 зүйлийн загас идэшин нутаглаж байна. 6 зүйл буюу 60 хувийг агнуурын үндсэн, бусад нь спорт агнуурын, жижиг загаснууд /30 хувийг / эзэлнэ. Нутаг дэвсгэрийн 92 хувьд 1:200.000 масштабын, 40 орчим хувьд 1:50000 масштабын эрэл, зураглал хийж, мөнгө, гянт болд зэрэг ашигт малтмалын нөөцийг тогтоосон байна. Хэтийн төлөв сайтай алт, зэсний 6 үндсэн илрэл, 5 шороон хуримтлалын зангилаа хэсэг талбайг асгантын мөнгөний орд, хөх адрын зэсийн, дулаанхарын цайрын ордыг ойрын жилүүдэд эрэл-үнэлгээ, хайгуул хийж, ашигт малтмалын олборлолтын салбарыг хөгжүүлэн, үйлдвэрлэлийн хэмжээг нэмэгдүүлэх бололцоотой. Баян-Өлгий аймаг Алтай таван богд, Цамбагаравын мөнхцастай уул, Гране, Потанин, Александрын мөсөн голууд, Улаанхус сумын Цагаан салаагийн хадны сүг зураг 15км дэлхий соёлын биет өвээр бүтгэгдсэн, Галерей археологийн дурсгалууд гэх мэт байгаль, түүхийн үзэсгэлэнт газар, сонин тогтоц олонтой, олон ястны өвөрмөц зан заншил, соёл нь аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх өргөн боломжтой юм.

Аймгийн хэмжээнд тусгай хамгаалалттай газарт хамаарагдсан 900,0 га нийт талбай ба үүнээс

1971 онд Иран улсын Рамсар хотноо батлагдсан Рамсарын конвенци гэдэг нь ус намгархаг газрын нөөцийг үр дүнтэй ашиглах олон улсын хамтын ажиллагааны болон үндэсний үйл ажиллагааны талаархи Засгийн газар хоорондын гэрээ юм. Манай аймгийн Ногоонуур сумын  Ачит нуур нь Рамсарын конвенцин хавсралтанд бүртгэгдсэн байна.

БАЙГАЛЬ ОРЧИН, АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛЫН ГАЗАР

Дэлгэрэнгүй үзэх ...

Булган сумын иргэн Өлзийтийн Түвшинтөр шагнагдлаа

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигаар цагаан сарын баярыг тохиолдуулан Баян-Өлгий аймгийн соёл, боловсрол, эрүүл мэнд, аж ахуйн салбарт он удаан жил үр бүтээлтэй ажиллаж, аймгийн хөгжил цэцэглэлтэд үнэтэй хувь нэмэр оруулж буй иргэдийг Монгол Улсын төрийн одон, медалиар шагнах арга хэмжээ аймгийн ИТХ-ын даргын албан өрөөнд боллоо. Шагналыг тус аймгийн ИТХ-ын дарга Б.Лазатхан, аймгийн Засаг дарга Х.Дармен, аймгийн ЗДТГ-ын дарга Т.Манкей, ИТХ-ын Нарийн бичгийн дарга К.Баймурат, ИТХ-ын тэргүүлэгч гишүүн Н.Бейбитхан нар хүндэтгэн гардуулав.

"Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан туг" -ийн одонгоор Өлгий сумын өндөр настан Зияданы Кенган, Алтанцөгц сумын өндөр настан Зейнешийн Шавей, Алтан гадас одонгоор Хувиараа бизнес эрхлэгч Какишийн Көнбай, Аймгийн Жол ХК-ны ня-бо Бегазын Нэгдэлхан, Өлгий сумын өндөр настан Өкейн Үмитхан, Цэнгэл сумын өндөр настан Хуваагийн Цэрэнхүү, Хотгор ХК-ны ажилтан Гэндэний Эрдэнэсүрэн, Сагсай сумын хүн эмнэлгийн сувилагч Омарын Жания, Өлгий сумын өндөр настан Хазанбайн Жазаш, Өлгий сумын өндөр настан Даривханы Бердимурат, Хөдөлмөрийн хүндэт медалиар Өлгий сумын өндөр настан Оралын Шамелхан, Булган сумын иргэн Өлзийтийн Түвшинтөр, Буянт сумын Багийн Засаг дарга Какешийн Батырбек, Аймгийн МХГ-ын улсын байцаагч Сатыбалдын Арман, Аймгийн Холбооны газрын засварчин Авилагийн Айнагүл, Аймгийн Цагдаагийн газрын ахлах ахлагч Хавдылын Салтанат, Цэнгэл сумын өндөр настан Шакербайн Жаубай, Өлгий сумын өндөр настан Халамжаны Хазез, Өлгий сумын 4 дүгээр цэцэрлэгийн ажилтан Түселбайн Нурсауле, Өлгий сумын иргэн Хуланы Салтанат нар тус тус шагнагдлаа. 

Дэлгэрэнгүй үзэх ...

Аймгийн харцага Б.Бегжан усан могой жилийн барилдаанд түрүүллээ

Билгийн улирлын 17-р жарны тийн ялгуусан хэмээх усан могой жилийн сар шинийн баярыг Монгол орон даяар өргөн дэлгэр тэмдэглэн өнгөрүүллээ. Aймгийн спорт цогцолборт эртэн бяртай, уран хурц мэхтнүүд, аймгийн шилдэг бөхчүүд цуглаж ирэх оны хийморио шалгалаа. Барилдаанд аймгийн арслангуудаар магнайлуулсан хүчит 96 бөх зодоглосноос аймгийн харцага Б.Бегжан түрүүлж, аймгийн начин М.Аманбек үзүүрлэн, аймгийн начин Н.Мустафа гуравт шалгарлаа.

Дэлгэрэнгүй үзэх ...

Аймгийн арслан Б.Баатарцол үзүүрлэлээ

Билгийн тооллын XVII жарны "Тийн ялсан" хэмээх усан могой жилийн сар шинийн баярт зориулсан "Бөхийн баяр" цуврал барилдааны аймаг, цэргийн цолтнуудын барилдаан өнөөдөр /2013-02-09/ боллоо. Энэ удаагийн барилдаанд аймгийн хурц арслан Ш.Мөнгөнбаатар, Ш.Шинэбаяр, Б.Одгэрэл, О.Гантулга, аймгийн арслан Д.Батжаргал, О.Баярхүү, Ё.Эрдэнэжаргал, М.Баярсайхан, Б.Хашбат, Б.Батхуяг нараар магнайлуулсан аймаг, цэргийн цолтой 256 бөх зодоглож, уран мэх, авхаалж самбаагаа сорин барилдлаа.

Барилдаанд Говь-Алтай аймгийн Цогт сумын харьяат, ХХЕГ-ын “Хилчин” спорт хороо, “Хантайшир дэвжээ”, “Газар холдинг” компанийн бөх, аймгийн арслан Л.Цэрэнтогтох найм даван түрүүлж, Баян-Өлгий аймгийн Булган сумын харьяат, “Хилчин” спорт хороо, “Бес богда бүргэд” дэвжээний бөх, аймгийн арслан Б.Баатарцол үзүүрлэлээ.

Дэлгэрэнгүй үзэх ...

Сар шинийн баярын мэндчилгээ дэвшүүллээ

       Эрхэм хүндэт Баян-Өлгийчүүд ээ!

       Эрхэм хүндэт нутаг нэгт урианхай, тува, дөрвөд, халх ахан дүүс ээ!

      Та бүхэн улиран өнгөрч буй «Баясгалант» хэмээх хөх усан луу жилээ арвин их амжилтаар үдэж, усан могой жилдээ даага далантай, бяруу булчинтай, эсэн мэнд золгож, өргөө хотлоороо сайхан битүүлцгээж байна уу.

     Та бүхэндээ Монгол түмний эрт дээр үеэс уламжлагдан ирсэн Сар шинийн баярын мэндчилгээг хүргэж, шинээр учран золгож буй могой жилдээ хотол олноор энх амгалан, элбэг дэлбэг, элэг бүтэн, эвтэй найртай, баяр жаргалаар дүүрэн байхын өлзийтэй ерөөлийг өргөн дэвшүүлье!

      Дорнын улс түмний олон зуун жилийн түүхтэй Цагаан сарын баяр нь гүн гүнзгий утга агуулгатай, хуучин оноо үдэж шинэ онтойгоо, өвлийн улирлаа үдэж хаврын улиралтайгаа учран золгох ерөөлтэй цагийг билэгдэн, өнгөрсөн жилийнхээ ололт амжилт, алдаа оноог дүгнэн цэгнэж, ирэх цагийнхаа өнгийг сайн сайханаар төсөөлөн бэлэгшээдэг нүүдэлчин түмний их баяр цэнгэл билээ.

      Улиран одож буй луу жил манай аймгийн хувьд ч өгөөж буянаа харамгүй хайрласан, амжилт бүтээлээр арвин, улс төр, оюун санааны амьдралд ч багагүй эерэг өөрчлөлт гарсансайхан жил боллоо. Өрх гэрт маань бүл нэмэгдэж, эрдэнэт мал сүрэг маань өсөн арвижлаа. Аймгийн нийгэм, эдийн засгийн бүхий л салбаруудын үйл ажиллагаанд багагүй ахиц дэвшил гарлаа.

        Монгол улсын Засгийн газар, Аймгийн ИТХ, Засаг даргын тамгын газраас жил бүр Цагаан сарын баярыг угтаж тухайн жилийн хөдөлмөрийн сайчуудыг тодруулж байдаг уламжлалтай бөгөөд тэр ёсоор Сар шинийн баярын өмнөхөн 2012 онд хөдөлмөрийн амжилтаараа бусдыгаа хошуучлан манлайлсан олон арван хүнийг улс, аймаг, сумын «Сайн малчин»,«Тэргүүний тариаланч», «Хөдөлмөрийн аварга»-аар тодоруулсныг тэмдэглэн хэлэхэд таатай байна.

       Үүнд: Улсын сайн малчинаар Цэнгэл сумын малчин Баймухамедийн Талгат, Алтанцөгц сумын Жумагажийн Аманбек, Улсын тэргүүний тариаланчаар Баяннуур сумын Битикийн Музыкан, Улсын тэргүүний тариаланч хамт олноор Сагсай сумын Рыстан захиралтай «Көкөнис» хоршоо шалгарсан бол аймгийн Сайн малчнаар Алтай сумын И.Үйсэв, Сагсайн Х.Ажыхай, Булганы М.Болысхан, Буянтын М.Цэндочир, Улаанхусын Т.Семсер, К.Сьезд, Цэнгэлийн Т.Еркетай, М.Азил, Дэлүүний Р.Емелхан, Баяннуурын Б.Байгул, аймгийн тэргүүний тариаланчаар Алтанцөгцийн Ж.Майлыбай, Баяннуурын Б.Хуаныш, Сагсайн Х.Болат, Тэргүүний МАА-н мэргэжилтнээр Алтай сумын мал эмнэлгийн үйлчилгээний тасгийн дарга З.Досан, тэргүүний анчнаар Цэнгэлийн И.Жамантай, Өлгий сумын О.Сергей нар шалгарлаа. Түүнчлэн ИНЕГ цахилгааны инженер М.Хуанбек, Стандарт хэмжилзүйн газрын эскперт Р.Гүлзада, Хотгорын нүүрсний уурхайн өрмийн машинист А.Тохтамурат, «Эрчим» ХХКомпанийн бульдезорчин С.Жолбарыс, «Суат» ХХК-ийн эксковаторчин М.Хапура, Хот тожижуулах албаны байцаагч Б.Азберген, Тээвэр, авто зохицуулах газрын тээвэр зохицуулагч А.Султанхан, Байгаль орчны албаны Цэнгэл сум дахь байгаль хамгаалагч И.Хуантай, ахлах 6 дугаар сургуулийн багш Т.Дауренбек, ахлах 4 дүргээр сургуулийн багш Т.Елка, Өлгий сумын уран сайханч А.Енбек, Толбо сумын хүн эмнэлгийн эх барих бага эмч Ж.Булбул, «Фатиха» хүн эмнэлгийн сувилагч-лаборант Ж.Амангүл, Татварын хэлтсийн улсын байцаагч Ш.Ханат, Буянт сумын Мал эмнэлгийн үйлчилгээний тасгийн дарга О.Гаваадулам, Мэргэжлийн хяналтын газрын улсын байцаагч Н.Уатхан, Буянт сум дахь ХААН банкны ахлах теллер Х.Данагүл нар тус тусынхаа салбараас аймгийн тэргүүний ажилтан, Сагсай сумын цэцэрлэгийн эрхлэгч Х.Табысхан тэргүүний менежерээр тодорлоо.

          Мөн аймгийн ИТХ-ын Тэргүүлэгчдийн шийдвэрээр 2012 оны «Аймгийн манлай бөхөөр» аймгийн начин Нурланы Мустафа, «Аймгийн манлай харваачаар» урианхай сурын улсын мэргэн Ожооны Эрдэнэбилэг, «Аймгийн манлай уяачаар» Өлгий сумын уяач Байгабылын Пернебек нар тодорсон бол Аймгийн Засаг даргын зөвлөлийн шийдвэрээр 2012 оны ажил үйлс, амжилт бүтээлээрээ «Аймгийн тэргүүний сум»-аар Алтай, САгсай, Булган, Цэнгэл сумууд шалгарлаа.

        Дээр дурьдсан улс, аймгийн тэргүүний цол хүртсэн хөдөлмөрийн сайчууд болон сум, багийн хамт олон, ард иргэдэд нийт Баян-Өлгийчүүдийнхээ өмнөөс баяр хүргэж, цаашдын ажил амьдралд нь сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөж байна.

         Сар шинийн баяраар зуу насалж зургаадай таягаа тулсан ахмад буурлууд маань Монгол улсын Ерөнхийлөгчийн, олон арван ахмадууд аймгийн Засаг даргын гарын бэлэг хүртсэн бол аймгийн төв, хөдөө сумдын болон албан байгууллага, аж ахуйн нэгжүүдийн удирдлагууд ч буянтай буурлууд, ахмад ажилтан ажилчдаа хүлээн авч хүндэтгэл үзүүлж, баярлуулсан гэдэгт итгэлтэй байна.

          Угтан золгож буй могой жилдээ манай аймгийнхан урьдын ололт амжилтаа уламбататган арвижууж, иргэн бүр, айл өрх, албан байгууллага, ААН, хамт олон бүр шинэлэг санал санаачлага гарган бүтээлч ажлыг өрнүүлэх болно гэдэгт итгэл төгс байна.

         Монгол түмний уламжлалт Сар шинийн баяр – Цагаан сарын энэхүү бэлэгтэй сайхан өдрийг тохиолдуулан аймгийн Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын Тэргүүлэгчид, Засаг даргын Тамгын газар болон хувиасаа өрх гэрийн эзэн хүн бүрт болон тэдний гэр бүл, үр хүүхдүүдэд нь усан могой жилдээ элгээрээ энх амгалан, төрлөөрөө түвшин амгалан байж, юу санасан есөн хүсэл нь сэтгэлчлэн бүтэхийн өлзийтэй ерөөлийг дахин дэвшүүлье.

         Цагаан сар маань цагаан мөртэй байж, усан могой жилдээ хүн бүхэн аз хийморьтой, сэтгэлийн баясал, амжилт бүтээлээр дүүрэн байх болтугай!

            Та бүхэн сайхан шинэлээрэй!

Аймгийн ИТХ-ын дарга Бураны Лазатхан,

Аймгийн Засаг дарга Хузкейн Дармен

Дэлгэрэнгүй үзэх ...

Қайрымдылық кеші болып өтті

Қазақ әрқашанда ауызбіршілікті ту етіп ұстанған. Қиын-қыстау кезеңде «бір адамның баласындай» жұмыла білген. Ауқымды әлеуметтік істерді жұмыла көтерген-ді. Өткен Сенбіде астанамыз Улаанбаатар төрінде қаракөз Тәттімбекқызы Арай қарындасымызға арналған қайырымдылық кеші болып өтті. Бұл шараға Моңғолияның рок-поп жұлдыздары Сарантуяа, Батсүх, Номин талст және Амина, Цогоо, Айгүл қатарлы жұлдыздар қатысып, жиылған жұртқа өз әндерін арнады. 1000 ға жуық көрермен қауым қатысты. Арай қарындасымызға қол ұшын берген барлық азаматтарға, және кешке жиналған көпшілік қауымға Алла разы болсын айтамыз!

Ал, Улаанбаатар қаласында ауқымды іс атқарып жүретін кейбір беделді де мәнсапты азаматтар бұл шараны елемеді!. Қазақ азаматтарын басын біріктіріп, олардың құқығын қорғаушы белгілі ұйымдар атап өтсек Улаанбаатардағы Баян-Өлгий аймағының Жерлестер алқасы мүшелері қолымыз босамайды деген сылтаумен кішкентай Арайға көмек қолын созудан бас тартса, қазақ әйелдерінің «Арулар» одағы 8 –мартқа дайындалып жатқандықтан Арайға рухани және қаржылай қолдау көрсетуге келмеді. Және тағы басқа белгілі ұйымдардың төрағалары мен төрайымдарының қарасын көре алмадық.

Біз басқаға келгенде көлдейміз, өзімізге келгенде шөлдейміз-ғой. Өзімізге сын көзбен қарасақ ұлтым, қазағым деп жар салатын азаматтардың шынайы бет-пердесі осы.

Іс шарадан кірген кіріс және қазірге дейін жиналған қаражат жайлы таныстырсақ.



Баян-Өлгий аймағы Әкімінің Іс басқару орыны жұмысшылары атынан 363,333 төг

МҰҚ мүшесі Бакей Ағыпарұлы 500,000

NATIONAL CHIMICAL LLC 2,000,000

NATIONAL CHIMICAL LLC жұмысшылары атынан 1,000,000

"Моңғолия Қазақ Жастар Одағы" басқармалары және жанұялары атынан 1,000,000

Тәттімбек студент достары атынан 500,000

Монгол Алтай Принтинг ЖШС бастығы Мергенбай 500,000,

Дархан Уул аймағы Хонгор сумыны Сайлау жанұясы мен 500,000,

Шампан жанұясы атынан 300,000,

Жамила балалары атынан 200,000

Үндэсний хонжворт сугалаа 200,000

Толгойт Омар мешіті 120,000

Айжаргүл студент достары атынан 100,000

Ж.Айдос МҰҚ мүшесінің көмекшісі 100,000

Қ.Марат МҰҚ мүшесінің көмекшісі 50,000

Ерік 100$

Сәкен 100 $

Қуат 50,000

Амандық достары атынан 60,000

Жанарбек жанұясы атынан 30,000

Еркегүл 10,000

Налайхандағы Сәуле 50,000

Арай қарындасымыздың ота жасату үшінгі қаржысына әліде 42,000,000 төгрөг қажет. Құрметті оқырман 150-850 номеріне SMS жолдаңыз. Әзірге 150-850 номеріне 1600 SMS келіп түсті. SMS жолдау уақыты 2013.02.14 күніне дейін жалғасады.



Әлі де, Арай қарындасымызға қол ұшын беретін адамдар табылатынына үмітіміз зор.

Эх сурвалж: KAZNEWS

Дэлгэрэнгүй үзэх ...

Аймгийн тэргүүний сум шалгаруулж шагнах тухай

Баян-Өлгий аймгийн Засаг даргын захирамж

Дугаар: 93

Огноо: 2013.02.07

Аймгийн тэргүүний сум шалгаруулж шагнах тухай

Монгол улсын Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлагын тухай хуулийн 29 дүгээр зүйлийн 29.2 дахь заалт, аймгийн Засаг даргын тэргүүний сум, баг шалгаруулах болзол, шагналын журмыг үндэслэн ЗАХИРАМЖЛАХ нь:

           1. 2012 онд Засгийн газрын болон аймгийн Засаг даргын мөрийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх, төрийн үйлчилгээний чанар, хүртээмжийг дээшлүүлэх талаар үр бүтээлтэй ажилласан Алтай, Булган, Сагсай, Цэнгэл сумдыг аймгийн “Тэргүүний сум”-аар шалгаруулж тус бүрийг Засаг даргын Гэрчилгээ, 200000 төгрөгөөөр шагнасугай.

                2. Тэргүүний сумын шагнал 800000, модон гэрчилгээний үнэ 100000, нийт 900000 /есөн зуун мянган/ төгрөгийг Засаг даргын нөөц хөрөнгөнөөс гаргахыг Санхүү, төрийн сангийн хэлтэс /Х.Хайратхан/-т зөвшөөрсүгэй.

  ДАРГА                                       Х.ДАРМЕН                

Дэлгэрэнгүй үзэх ...

Багш нарын баярыг угтсан арга хэмжээ боллоо

1-р сарын 31-нд Монголын багш нарын 47 дахь баярын өдрийг угтсан арга хэмжээ боллоо. Уг арга хэмжээг аймгийн Боловсрол, соёлын газар, Монголын ахмад багш нарын холбооны Баян-Өлгий аймаг дахь зөвлөл хамтран зохион байгуулсан юм. Хүлээн авалтын арга хэмжээнд аймгийн ИТХ-ын дарга Б.Лазатхан, Аймгийн Засаг дарга Х.Дармен, ЗДТГ-ын дарга Т.Манкей, аймгийн Боловсрол, соёлын газрын дарга К.Имаммагзам болон алтан үеийн 100 гаруй ахмад багш нар оролцлоо. Уг арга хэмжээний үеэр багш нарыг шагнаж, өргөмжлөл гардууллаа.

Дэлгэрэнгүй үзэх ...

МЕРЕКЕЛІК ҚҰТТЫҚТАУ

Қоғамдық тәжірибені жаңа жас ұрпаққа беру және ол ұрпақты өмірге, еңбек етуге даярлау қажеттігі – оқу мен тәрбиені өз алдына дербес қоғамдық қызметке айналдырды. Ұстаз – ұлағатты есім. Шәкірттерін білім нәрімен сусындатып, тәлім-тәрбие беру, жақсы қасиеттерді бойына дарытып, адамгершілік рухта бағыт-бағдар беруде ұстаздың еңбегі зор. Сондықтан да ол әрдайым қасиетті тұлға ретінде ерекшеленеді.

         Жаңартушы Үкімет еліміздің білім беру саласына баса мен беріп, «білімді де білікті Моңғолия азаматын» қалыптастыруды ерекше назарға алып отыр. Мемлекеттің ұстанып отырған сасатын Баян-Өлгийде де жүзеге асыру мақсатында аймақ әкімінің 2013-2016 жылдарға арналған іс бағдарламасында біршама мәселелер айқын көрсетілді. Алға қойылған осы мақсаттардың жүзеге асыуына МҰҚ, Үкімет тарапынан қолдау жасалып, ат салысатын боламыз. Білім саласының дамуы мемлекет өркенінінің, жарқын болашақтың кепілі болмақ. Сондықтан да, бүлдіршіндер мен жастардың білімін көтеру, ұстаздардың біліктілігін арттыру, әлеуметтік жағдайын жақсарту, табысын молайту ісі – мемлекеттік саясаттың ажырамас бөлігіне айналды. Алдағы уақыттарда да осы мәселелер күн тәртібінен түспек емес.

Өсіп келе жатқан ұрпақ – адамзаттың болашағы, жалғасы.

         Артта қалған ұрпақ саналы болса, адам баласының жер бетінде жасауы да сан ғасырларға жалғаса береді. Білім күші құдіретті. Ол бар жерде үздіксіз даму үрдісі жүреді. Аймағымыздың, еліміздің жаһандық даму көшінен қалмай, замана үдерістерімен ілесуі ұстаздар еңбегімен тығыз байланысты. Олай болса білім саласына көңіл бөлу, оны қолдау – болашақты ойлау екені сөзсіз.
Сондықтан да саналы ұрпақ санасына сапалы білім дәнін сеуіп жүрген барлық ұстаздар қауымын және осы салада көптеген жылдар жемісті еңбек еткен ардагер ата-апаларымызды «Ұстаздар мерекесімен» қызу құттықтап, алдағы қызметтерінен табыс, отбасыларына амандық тілеймін. Ұлт ұрпағын тәрбиелеу ісіне қосып жатқан істеріңізбен көрсетіп жатқан үлгі-өнегелеріңізге, танытқан қажыр-қайраттарыңызға алла разы болсын, сіздерге халық көпшілік атынан зор алғыс айтамын.


Құрметпен,

МҰҚ мүшесі, МҚТК-нің бастығы, Ұланбатырдағы Баян-Өлгий аймағының
Жерлестер алқасының Төрағасы Бәкей Ағыпарұлы

Дэлгэрэнгүй үзэх ...

Кітап оқуға қызықтырудың алғы шарттары

Еліміз көлемінде Өкіметіміздің іс-қызмет бағдарламасы мен Еліміз президентінің «Кітап мерекесі» күндігін белгілеу туралы жарлығын іске асыру, жастар мен жасөспірімдердің кітап оқуға қызығушылығын арттыру мақсатында 2012-2013 жылы 3 сатымен «Кітап» бағдарламасы жүзеге асырылып жатыр.Осыған орай Аймақтық Білім және Мәдениет орнының Қазақ тілі, әдебиеті пәнін жауаптанған маманы Ибрагимқызы Әсемгүлдің мақаласын ұсынамыз.

Кітап оқуға қызықтырудың алғы шарттары

Күнделікті өмір жаңалықтары, ғылымдағы жетістіктер қай мамандық саласындағы адамнан болсын терең білімді және ақыл, ой өрісінің жан-жақтылығын талап етеді. Сондықтан барлық ата-аналар өз балаларының жақсы оқуын, білуге құмар болып өсуін, кітапты көп оқып, оқуда қажырлылық көрсетуін, жалпы рухани дүниесінің бай болуын қалайды. Баланы рухани байлығы мол етіп тәрбиелеудің сан түрлі жолдары бар.

Сол жолдардың бірі және бірегейі – баланы кітап оқуға әуестендіру. Соңғы жылдары балалардың көркем әдебиет пен балаларға арналған газет-журналдарды оқуға деген қызығушылығы азайып кетті. Оның себебі неде? Неше түрлі ақпарат хабарлар, жаңалық беретін, көріністі көз алдына әкеліп қоя салатын, ойландыра да толғандыра қоймайтын техникалық құралдардың көптігі, компьютерлендіру баланың кітап оқуға құмарлығын жойып жіберді ме?

Қалай десек те бұл тақырып төңірегінде сұрақ көп. Әрине, бұдан барлық бала бірдей қолына кітап ұстамайды деген ой тумауы керек. Шындық сол, кітап оқымайтын бала көп. Көркем әдебиет - адамгершілік, дүние байлығы, тән, жан тазалығы, әдет-ғұрып. Олай болса, баланы жастан кітап оқуға әуестендіру - саналы, білімді, жан-жақты жетілген ұрпақ өсірудің бір жолы болып табылады. Сол себепті бастауыштан бастап кітап оқуға қызықтырудың күнделікті сабақ барысында елеусіз қалып жатқан қарапайым да тиімді жолдарын ұсынбақпыз.

Мұғалім үшін баланы кітап оқуға үйретудің алғы шарттары мыналар:

1. Сыныпқа келген күннен кітаптың құдіретін ұғындыру. Жыртпауға, жоғалтпауға, сызбауға, боямауға үйрету. Өзінің алғаш бастап оқыған барлық пән оқулығы не туралы, қай жылы, қайдан шықты, авторы жөнінде түсінік беру.

2. Әр пәнді өткен кезде оқулықтан тыс тақырыпқа сәйкес келетін тақпақтар жаттау. Бұл үйге қосымша тапсырмаға беріледі.Небәрі 4-ақ жол. Ата-ана көмегімен орындалады.

Жетістігі:
Бала ата-анасымен бірігіп ізденеді
Тілі дамиды
Тақпақ үйренеді
Мұғалім тапсырмасын орындау жолында жауапкершілікті сезінеді.

3. Барлық әріптерді өтіп, бала толық оқитын дәрежеге жеткенін кейін шағын жұмбақ, жаңылтпаш, мысал, әңгіме, ертегілерді, оқып келіп оқушылар алдында айту. Бұл тапсырма сабақ сайын, әр пәнде бір-екі оқушыға ғана беріліп, кезектестіріп, бүкіл оқушыға таратылуы керек. Тапсырманы орындау барысында оны қайдан алды, кім үйретті, авторы кім, оны неге таңдады, несімен ұнады деген сұрақтар қою керек.

Жетістігі:
Бала жауапкершілікпен ізденеді.
Кітап, журналды қарап танысады.
Біреуден сұрау, сөйлесу, пікір алысу арқылы сөйлесу мәдениеті қалыптасады.
Таныс емес авторларды, халықтарды танып біледі.
Дүниетанымы кеңейеді.

4. Алғашқы күннен сыныпта «Біздің кітапхана» бұрышын ұйымдастыру. Оған жоқ дегенде 20-дай кітап жиналса игі еді. Арнайы оқушылар арасынан кітапханашы тағайындалады. Барлық оқушы кітапханашы болып шыққаны дұрыс. Ол апта сайын кезекпен ауысып тұруы керек. Жеке-жеке карточкалар ашылып, оқыған кітаптары, алған, тапсырған күні жазылып отырады. Апта сайын сынып сағатында кім көп оқыды, қай кітапты оқыды, ұнаған кітап, оның авторы, қайдан қашан шықты, мазмұны не жөнінде т.б. талданып, аңғарғаны дұрыс. Мұғалімнің көмегімен сол аптадағы кітапханашы есеп беруі керек.

Жетістігі:
Кітап оқуға құмарлық артады.
Көп оқуға тырысады.
Оқығанын айтып беру шеберлігі артады.
Сөздік қоры дамиды.
Ақын-жазушыларды көптеп тани бастайды.
Кітапханашы болу арқылы жауапкершілікті ұғынады.
Бір-бірімен тең дәрежеде екенін сезінеді.
Еңбек етуге құлшыныс туады.
Оқылған кітап есте сақталып, зейінді болады.

5. Кітапхананы тоқсан сайын жаңа кітаптармен толықтыру. Оқылып болған кітаптарды әкетіп, жаңасын әкелу.

Жетістігі:
Оқушының үйінде де өз жеке кітапханасын жасауға көмектеседі.

6. Оқуға ынтасы жоқ, оқуы нашар оқушылармен жеке жұмыс жүргізу. Мұғалім және ата-ана тарапынан үнемі көмек көрсету, кітап таңдауға бағыт сілтеу. Үздік оқушыларды көмекке әкелу. Үнемі оқу барысын, қадағалап отыру.

Жетістігі:
Ешқандай бала елеусіз қалмайды.
Оқушы белсенділігі артады.
Сыныптастар арасында, бір-біріне деген көмек, жолдастың сезімін ашады.
Ата-ана жауапкершілігі артады.
Сыныптың білім сапасы жоғарылайды

7. Ұжым болып мектеп, балалар орталық кітапханаларына, оқу залдарына бару. Кітапханалардан кітап жазып алуға үйрету.

Жетістігі:
Кітапхана залдарын, кітапхана жұмыстарын, көп кітаптарын көрген балада сол кітаптар қандай екен, оларда не туралы жазылған, бәрін оқыса ғой деген талпыныс, кітап әлеміне терең бойласам деген құлшыныс, мамандыққа қызығу туады.

8. Баланың жасы өскен сайын кітап мазмұнын, көлемін түрлендіру. Әр ғылым саласы, әр жанр бойынша оқуға ұсыныс жасау.

Жетістігі:
Бала өзіне тапсырылған істің салмағын сезе бастайды.
Жасы, сыныбы өскен сайын көп білу керектігін, өзінің де өсіп келе жатқанын сезінеді.

9. Оқылған кітаптардағы, газет журналдардағы ұнаған сөйлемдерді, тақырыптарды, дәйек сөздерді, мақал-мәтелдерді арнайы дәптерге жазып жүру. Ол дәптерге әдемі ат қою. («Сөз- өрнек», «Сөз семсер», «Өнер алды- қызыл тіл», «Сөз маржаны», «Сен білесің бе?», «Жадыңда қалсын жақсы сөз», «Ананың сөзі- ақылдың сөзі» т. б. )

Жетістігі:
Бала сөз құдіретін түсіне бастайды
Жақсы мен жаманды айырады.

10.Кітапты құр түсінбей оқудан сақтандыру. Талғап оқуға кеңес беру. Оқыған кітабына өз көзқарасын білдіре білуге үйрету. Мақсат кітаптың санында емес, мазмұнында, жүрекпен ұғынып, көңілге тоқу екенін түсіндіру.

Ол үшін ата-ана баланы кітап оқуға жетелеудің мынадай алғы шарттарын орындауы қажет:
Бала бөлмесіне арнайы кітапхана үшін бұрыш жасақтау;
Алғашқы кітап сатып алған күні әдемі дәптерді қоса алу. Дәптерге өзінің танысқан, оқыған кітаптарын тізімін жаздыруға әдеттендіру керек;
Әрбір мереке, атаулы күндер немесе сәті түскенде бала оқымаған, оның кітапханасында жоқ, оқуға деңгейі жететін кітаптарды сыйға тарту. Сол арқылы кітап бағасын толыту. Кітаптан артық сыйлық жоқ екенін ұғындыру.
Тек кітапшалармен шектелмей баспасөз бетіндегі балаларға арналған беттерді көрсету, оқуға кеңес беру. Сол әңгіме, ертегілерді не жұмбақты іні-қарындастарына, үлкендерге дауыстап оқыту, түсінігін сұрау;
Үйде кітап оқуға жағдай туғызу;
Алғашқы күннен баланың күн тәртібіне қатаң көңіл бөлу. Аптаның жеті күніндегі әрбір сағат сабаққа, ойынға, кітап оқуға, үй шаруасы шамасына, жас деңгейіне, қабілетіне қарай бөлініп берілуі керек.

Бұл мақалада ата-ана мен мұғалім үшін бастауыш сыныптарда жүргізілетін кітап оқуға үйретудің алғы шарттарына ғана тоқталдық. Кітаптың дәмін татқан бала әрі қарай өзі іздеп жүріп оқиды. Бұл кітап оқуға үйрету жолы ғана емес, баланы әдет, дағдыға, тәртіпке, уақытты бағалай білуге тәрбиелеудің бірден-бір кілті. Жаста берген тұщымды тәлімнің жемісін ата-ана мен бала бірігіп татады.

Ең бастысы, балаға күш түсірмей, жалықтырмай уақытты тиімді пайдалану керек. Айтылған жәйттің бәрі ата-ана мен мұғалім көмегімен, бақылауымен нәтижеге жететінін естен шығармаған жөн. Саналы ұрпақ, парасатты мұрагер өсіру - біз бен сіздің қолымызда.

Дэлгэрэнгүй үзэх ...

Иргэний баримтын архиваар үйлчлүүлэх шаардлага танд гарвал дараахь мэдээлэлд анхаарлаа хандуулна уу!

Иргэний баримтын архив 

Иргэний баримтын архиваар үйлчлүүлэх шаардлага танд гарвал дараахь мэдээлэлд анхаарлаа хандуулна уу!
Монгол Улсын Иргэний бүртгэлийн хуулийн 12.1-д зааснаар шинээр төрсөн хүүхдийг төрснөөс хойш төв суурин газарт 15 хоног, алслагдсан сум, багт 30 хоногийн дотор иргэний гэр бүлийн байдлын бүртгэлд бүртгүүлж төрсний гэрчилгээ авна.

Төрсний гэрчилгээ нь Монгол Улсын иргэнийг нотлон гэрчлэх, түүний хууль ёсны эрх, ашиг сонирхлыг хамгаалахад шийдвэрлэх ач холбогдолтой иргэний бүртгэлийн анхдагч баримт бичиг болно.
1.Төрсний гэрчилгээний лавлагаа авахад та ямар мэдээллийг мэдэж байх ёстой вэ?
-тухайн иргэний овог нэр, регистрийн дугаар
-төрсний гэрчилгээ / хаяж гээгдүүлсэн бол төрсний гэрчилгээний дугаар /
-төрсөн газар / таныг төрөх үед эцэг эхийн тань амьдарч байсан газрыг засаг захиргааны нэгжийн нэрээр мэдэх /
-төрүүлсэн эхийн овог, нэр / төрүүлсэн эхийн овог нэр хэзээч өөрчлөгддөггүй /
-хэрэв та үрчлэгдсэн бол хэзээ, эсвэл хэдэн настай үедээ хаана /хаанаас хаашаа/, хэнээс хэнд үрчлэгдэж байсан болон үрчилж авсан эцэг, эхийн овог нэр
-хэрэв та овог, нэр солигдож байсан бол хэзээ, хаана /эцэг тогтоосон болон овог, нэр солигдсон тухай гэрчилгээтэй эсэх/
-хэрэв эцэг, эхийн хэн нэгний баримт бичигт бүртгэлтэй байдаг бол түүнээс мэдээлэл авах
-4 ба түүнээс дээш хүүхэд төрүүлсэн эхээс төрсөн бол олон хүүхэдтэй эхийн дэвтэр ээжүүдэд байдаг тул түүнээс тодорхой мэдээлэл авах боломжтой
2.Үрчлэлтийн бүртгэлийн, эцэг /эх/ тогтоосны бүртгэлийн, овог, эцгийн нэр, нэр өөрчсний бүртгэлийн лавлагаа авах бол:-төрсний гэрчилгээ
-иргэний үнэмлэх
-анх ямар овог нэртэй байсан тухай мэдэх
-хэзээ хаана, хэдэн настайдаа үрчлэгдсэн, эцгээр овоглосон эсвэл овог ,нэр сольсон тухай мэдэх / үрчлэлтийн, эцэг тогтоолтын, овог нэр өөрчилсний гэрчилгээ байгаа эсэх /
3.Гэрлэлтийн бүртгэлийн лавлагаа авах бол:
-гэрлэгсдийн иргэний үнэмлэх / овог нэр, регистрийн дугаар /
-гэрлэлт бүртгүүлсэн он, сар, өдөр, аймаг, хот, сум, дүүрэг
-хэзээ , хаана гэрлэлтээ бүртгүүлсэн нь тодорхойгүй бол гэрлэлт батлуулснаас хойш төрсөн хүүхдүүдийн төрсний гэрчилгээ авч ирэх
4.Гэрлэлт цуцлалтын бүртгэлийн лавлагаа авах бол:
-гэрлэлт цуцлуулагсдын иргэний үнэмлэх / овог нэр, регистрийн дугаар /
-гэрлэлт цуцлалтыг бүртгуулсэн он, сар, өдөр, аймаг, хот, сум, дүүрэг
-шаардлагатай тохиолдолд гэрлэлтийн баталгааны дугаар, хэзээ хаана батлуулсан мэдээлэл эсвэл шүүхийн шийдвэрийн хуулбар
5.Нас барсны бүртгэлийн лавлагаа авах бол:
-нас барагчийн иргэний үнэмлэх / овог нэр, регистрийн дугаар /
-нас барсныг бүртгүүлсэн он,сар, өдөр, аймаг, хот, сум, дүүрэг
-1988 оны 5 дугаар сараас өмнө нас барсан хүний хувьд овог, нэр, нас, хэзээ, хаана нас барсан тухай мэдээллийг үнэн зөв мэдэх
-нас барсны гэрчилгээ болон тэжээгчээ алдсаны тэтгэврийн дэвтэр нь байгаа бол авч ирэх
6.Иргэний үнэмлэх авч байгаагүй лавлагаа авах бол:
Иргэний үнэмлэх авах 16 наснаас хойш нэг жилээс дээш хугацаа өнгөрсөн бол энэхүү лавлагааг авна. Иргэний паспорт / хуучин улаан / авч байсан иргэнд уг лавлагааг олгохгүй.
-лавлагаа хүсэгчийн төрсний гэрчилгээ
-эцэг, эхийн иргэний үнэмлэх
-байнга оршин суугаа хорооны Засаг даргын тодорхойлолт /одоо үеийн зурагтай/
- сургуульд суралцдаг бол сургуулийн захиргааны зурагтай тодорхойлолт
7.Сэтгэл мэдрэлийн өвчний улмаас иргэний үнэмлэх паспорт/ авч байгаагүй бол:
-лавлагаа хүсэгчийн төрсний гэрчилгээ
-эцэг, эх, асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигчийн иргэний үнэмлэх/ паспорт /
-байнга оршин суугаа хорооны Засаг даргын тодорхойлолт / одоо үеийн зурагтай /
-мэрэгжпийн эмнэлгийн байгууллагын тодорхойлолт, өвчний түүхийн карт
-халамжийн дэвтэр / группын дэвтэр /
-ЭМД-ийн дэвтэр
-цээж зураг 1 % / одоо үеийн байдлаар /
8.Хорих ял эдэлж байсны улмаас иргэний үнэмлэх / паспорт / авч байгаагүй бол:
-лавлагаа хүсэгчийн төрсний гэрчилгээ
-ял эдэлж, хорих газраас суллагдсан тухай зам явах эсвэл ЦЕГ-ын архивын лавлагаа болон холбогдох бусад баримт бичиг
-оршин суугаа хорооны Засаг даргын тодорхойлолт
-цээж зураг 1% / одоо үеийн байдлаар/
-гэр бүлийн гишүүдийн холбогдох баримт бичиг
9.Гадаадад олон жилээр амьдарч байгаад иргэний үнэмлэх / паспорт / авч байгаагүй бол:
-лавлагаа хүсэгчийн төрсний гэрчилгээ
-гадаад паспорт болон түүнийг орлох баримт бичиг / хил нэвтрэн орж ирсэнийг нотлох/
-оршин суугаа хорооны Засаг даргын тодорхойлолт
-цээж зураг 1% одоо үеийн байдлаар
10.Цэргийн байгууллагад ажиллаж офицерын болон улирсан албан хаагчийн / хувийн/ үнэмлэхтэй байгаад иргэний үнэмлэх / паспорт / авч байгаагүй бол:-1951 оноос хойш төрсөн бол төрсний гэрчилгээ
-офицерын болон улирсан албан хаагчийн үнэмлэх
-тухайн албан тушаалд томилогдсон болон халагдсан тухай байгууллагын тодорхойлолт / тушаал шийдвэр түүнтэй адилтгах баримт бичиг /
-оршин суугаа хорооны Засаг даргын тодорхойлолт -цээжзураг1% одоо үеийн байдлаар
11.3өрчилтэй иргэний үнэмлэх /паспорт/-ийн зураг тулгаж, баталгаажуулахад доорхи баримтыг бүрдүүлэх :-төрсний гэрчилгээ
-иргэний үнэмлэх дахин авах өргөдөл анкет
-3* 4 хэмжээнийн цээж зураг 2%
-аймаг орон нутгаас шилжин ирсэн тохиолдолд шилжүүлгийн маягт
-шаардлагатай бол нийгмийн даатгалын болон эрүүл мэндийн даатгалын дэвтэр цэргийн болон бусад гишүүнчлэлийн батлах, хувийн хэрэг, сургууль төгсөх үеийн монтажны зураг зэрэг тамга тэмдэг, зураг бүхий бусад баримт бичиг
-иргэн өөрийн биеэр ирэх
12.1-р маягтын лавлагаа:
Цагаатгалын нөхөн олговорын асуудал, гадаад улсын харьяат болох эсвэл гадаадад байнга оршин суух эрх авах хүсэлт гаргаж буй 1951 оноос өмнө төрсөн иргэн болон 1988 оны байдлаар эмэгтэй хүн хэдэн хүүхэд төрүүлсэн хэмээн бүртгүүлсэнийг 1-р маягтын лавлагаагаар олгодог бөгөөд лавлагаа хүсэгчийн иргэний үнэмлэх байх шаардлагатай.
13.Төрөл садны лавлагаа :
-лавлагаа гаргуулах хүмүүсийн төрөл садныг нотлох төрсний гэрчилгээ
-иргэний үнэмлэх, регистрийн дугаар
-бусад холбогдох мэдээлэл
14. Гэрлэсэн эсэх лавлагаа авах бол:
-гэрлэхийг хүсэгчдийн иргэний үнэмлэх
-урд нь гэрлэж байсан бол гэрлэлт цуцлуулсны гэрчилгээ, бэлэвсэн бол эхнэр нөхрийн нас барсан тухай гэрчилгээ , сураггүй алга болсон бол холбогдох шүүхийн шийдвэр
-хүүхэдтэй бол хүүхдийн төрсний гэрчилгээ
Гадаад улсад гэрлэлтээ бүртгүүлэх иргэнд холбогдох лавлагааг албан бичгээр олгоно.
Гэрлэсэн эсэх лавлагааг зөвхөн гэрлэгсдэд нэг удаа олгоно. Хаяж үрэгдүүлсэн тохиолдолд 6 сарын дараа олгож болно.
15.Төрсний бүртгэлд бүртгэлгүй лавлагаа авах бол:
Хуульд заасан хугацаанд хүүхдийнхээ төрснийг улсын бүртгэлд бүртгүүлж төрсний гэрчилгээ авч байгаагүй бол төрснийг нөхөн бүртгүүлэхийн тулд уг лавлагааг авна. Бүрдүүлэх баримт:
-төрөх газраас олгосон төрсний тухай эрүүл мэндийн дэвтэр, үрэгдүүлсэн бол хүүхэд төрсөн эмнэлгийн дүн бүртгэлийн лавлагаа буюу 50-р маягт
-эцэг, эхийн иргэний үнэмлэх
-оршин суугаа хорооны өрхийн бүртгэлд хүүхэд ямар овог, нэр, регистрийн дугаар, баримт бичгээр бүртгэгдсэн талаарх хорооны Засаг даргын тодорхойлолт
-эрүүл мэндийн даатгалын дэвтэр
-эрүүл бойжиж байгаа тухай өрхийн эмчийн тодорхойлолт
-вакцинд хамрагдсан тухай эрүүл мэндийн дэвтэр
-сургуульд суралцдаг бол сургуулийн захиргааны зурагтай тодорхойлолт, сурагчийн хувийн хэрэг
16.Гадаадад төрж, Монгол улсын төрсний бүртгэлд бүртгэгдээгүй бол :
-хүүхдийн төрснийг нотлох төрсөн тухай эмнэлгийн баримт бичиг.орчуулгын товчоогоор монгол хэл дээр орчуулагдсан байх
-тухайн улсын хил нэвтрэн гарч МУ-ын хилээр орж ирсэн гадаад паспорт, түүнтэй адилтгах баримт бичиг
-эцэг эхийн оршин суугаа хорооны Засаг даргын тодорхойлолт
-эрүүл бойжиж буй тухай өрхийн эмчийн тодорхойлолт
Эцэг эхийн хэн нэг нь гадаадын иргэн бол хоёр өөр улсын иргэдийн дундаас төрсөн хүүхдийн төрснийг бүртгүүлэх асуудлаар МУ-ын төрсний бүртгэлд бүртгэгдээгүй лавлагааг олгохын тулд эцэг эхийг заавал байлцуулах бөгөөд шаардлагатай бол иргэншлийн асуудлыг шийдвэрлэсний дараа холбогдох лавлагааг олгоно.
Хүүхэд өөр улсын иргэншил авч, тухайн улсын гадаад паспортоор МУ-ын хилээр нэвтрэн орж ирсэн бол МУ-ын Үндсэн хууль, Харьяатын тухай хууллийн холбогдох заалтуудын дагуу 16 нас хүрсний дараа МУ-ын иргэний бүртгэлд бүргэгдэн регистрийн дугаар авах асуудал шийдвэрлэгдэнэ.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигаар Монгол Улсын иргэн болсон иргэнд Монгол улсын төрсний гэрчилгээг нөхөн бичиж олгохгүй бөгөөд үндэслэх баримт нь тухайн зарлиг болно.
17.Регистрийн дугаартай холбогдолтой лавлагааг олгоход :

-лавлагаа хүсэгчийн иргэний үнэмлэх
-төрсний гэрчилгээ

18.Oршин суугаа хаягийн болон гадаад паспортын лавлагааг төрийн болон төрийн бус байгууллагад зөвхөн албан бичгээр олгооно.Иргэний баримтын архивын лавлагаа нь тухайн хүний аль нэг баримт бичгийг орлохгүй бөгөөд улсын бүртгэлд бүртгэгдснийг нотлон гэрчлэх эх нотлох баримт болно.

Иргэний бүртгэл нь хувь хүний холбогдолтой баримт бичиг учраас архивын лавлагааг зөвхөн эзэнд нь эсвэл төрсөн эцэг, эх, овог нэгтэй ах, эгч , дүү, баталгаатай гэр бүлийн гишүүнд болон итгэмжлэгдсэн хүнд олгоно.
Хэн болох нь тодорхойгүй , өөрийгөө нотлох баримт бичиггүй хүнд лавлагаа олгохгүй.

Лавлагаа нь 45 хоногийн хугацаанд хүчинтэй тул иргэн та харьяа сум, дүүргийнхээ иргэний бүртгэлийн тасагт хандан иргэний баримтын архивын лавлагаагаар төрсний гэрчилгээ бичүүлэн хадгалах шаардлагатайг анхаарна уу.

Дэлгэрэнгүй үзэх ...

Баян-Өлгий аймгийн биеийн тамир спортын газрын товч танилцуулга

Үйл ажиллагааны чиглэл.

1. “Эрүүл байхын үндэс бол хөдөлгөөн” гэсэн уриаг удирдамж болгон хүн бүрт биеийн тамирын дасгал, хөдөлгөөний ач холбогдлыг сурталчлан ойлгуулах замаар иргэдэд бие бялдарын боловсрол, соёлыг эзэмшүүлж биеийн тамир спортоор хичээллэгчдийн тоог жил бүр өсгөх.

2. Нийтийн биеийн тамир, спортыг хүн амын эрүүл мэндийг хамгаалах, бие бялдарыг чийрэгжүүлэх,хөгжлийг хангах чиглэлээр хөгжүүлэн байгууллагааж ахуйн нэгж, хамт олон, хувь хүний үүрэг хариуцлагыг нэмэгдүүлж хөдөлгөөнийг амьдралын хэв маяг, эрүүл байхын үндэс болгоно.

3. Хүн амын бие бялдрын ерөнхий хөгжлийн түвшинг тогтоох сорил авалтыг тогтмолжуулан үр дүнг тооцох.

4. Байгууллага аж ахуйн нэгжид орон тооны болон орон тооны бүс арга зүйчдийг ажиллуулах замаар нийтийн биеийн тамирыг хөгжүүлэн, хөдөлгөөний хомсдолоос сэргийлэх арга замыг нэвтрүүлэх.

5. Аймагт хөгжүүлж болох спортын төрлүүдийг тодорхойлж хөгжих нөхцөл боломжоор хангах, үр дүнд хүргэх, өсвөр үеийн шигшээ багийг Засаг даргын дэргэд байгуулж, дэмжлэг тусалцаа авч ажиллах.

Эрхэм зорилго: Аймгийн иргэдийг эрүүл чийрэг байлгах, тэднийг биеийн тамир, спортоор хичээллэх орчин нөхцөлийг бүрдүүлэх, тамирчдын амжилт, ур чадварыг улс, олон улс, тид, дэлхий, олимпийн наадмын амжилт, ялалтын түвшинд хүргэж монгол хүний мэдлэг чадвар, бие бялдрын нөөц чадвахыг дэлхий нийтэд нээн харуулахад оршино.

Зорилт: Хүн эрүүл чийрэг, урт удаан амьдрах, амжилт гаргах үндэс нь биеийн тамирын дасгал, хөдөлгөөн тул түүнийг хүн бүр өдөр тутамын хэрэглээ болгон хэвшүүлэх явдал гэдгийг хувь хүн, гэр бүл, хамт олонд сурталчлан ойлгуулах, нийгмийн таатай орчин нөхцлийг бүрдүүлэх байгууллага иргэдийн оролцоог сайжруулж өргөн түншлэлийг бий болгох замаар нийтийн биеийн тамирын ажил, үйлчилгээг нийтийг хамарсан хөдөлгөөн болгон өрнүүлж, эрүүл аж төрөх ёсыг хүн амын дунд төлөвшүүлэх, спортын төрөл бүрийг хөгжүүлэх нь энэхүү бодлогын зорилт мөн.

Товч танилцуулга.

Аймгийн биеийн тамир спортын байгууллага анх 1945 он хүртэл аймгийн хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн Хорооны сурталын хэлтэст харьяалагдаж байжээ.

БНМАУ-ын Сайд нарын зөвлөлийн 1947 оны нэгдүгээр сарын-15 ны өдрийн тогтоолоор залуучуудын эвлэлийн хорооны дэргэд биеийн тамирын зааварлагч орон тоонд нэг хүнтэйгээ зохион байгуулагдаж 1960 оны 03-р сарын 28 нд биеийн тамир спортын нийгэмлэг нэртэйгээр бие даасан байгууллага болж өөрийн үйл ажиллагаагаа хөдөлмөрчин олны дунд явуулж эхэлсэн.

Тус байгууллага нь үүссэн цагаасаа эхлэн төр засаг, ард түмний эрх ашгийг тууштай хамгаалан хүн амын эрүүл мэндийг бэхжүүлэх, өсвөр залуу үеийг эрүүл чийрэг өсгөх, спортод дур сонирхолтой болгох, хүн амын бие бялдарыг чийрэгжүүлэх, бүх нийтийг нийтийн биеийн тамир, спортын арга хэмжээнд татан оролцуулах, спортыг хөгжүүлэх, тамирчдын ур чадварыг дээшлүүлэх сургалт дасгалжуулалтыг шинжлэх ухааны үндсэн дээр явуулах түүний үр өгөөжийг сайжруулах, өндөр зэрэгтэй тамирчид бэлтгэх, аймаг, улс орноо олон улсын тавцанд сурталчлах, олимпийн хөдөлгөөнийг сурталчлан дэлгэрүүлэх, байгууллагын бүтэц зохион байгуулалтыг боловсронгуй болгож БТС-ын асуудал эрхэлсэн БТСУ-ын хороогоор дамжуулан БТС-ыг хөгжүүлэх, Засгийн газрын бодлогыг хэрэгжүүлэх, ажлыг мэргэжлийн удирдлагаар хангаж үйл ажиллагааг амжилттай биелүүлж ирсэн түүхтэй билээ.

БТС-ын нийгэмлэг / БТС-ын хороо / нь байгуулагдсанаас хойших 60 гаруй жилийн хугацаанд мэргэжлийн боловсон хүчнээр бүрэн хангагдсаны дээр ЕБСургууль, БТС-ын байгууллагад үр бүтээлтэй ажиллаж ирсэн биеийн тамирын багш, дасгалжуулагч, сэхээтэн нар олноор төрөн гарсан.

Мөн Олимп, тив, дэлхий, олон улс, улсын аварга, бүсийн аварга шалгаруулах уралдаан тэмцээнүүдэд амжилттай оролцож, гавьяат тамирчин, олон улсын хэмжээний мастер, спортын мастер, спортын дэд мастер, зэрэгтэй тамирчид, шүүгчид олноор төрөн гарлаа.

БТС-ын газарт удирдах ажилтанаар ажиллаж байсан үе үеийн удирдлагууд:

1. 1945-1949 онуудад Ш. Хавдал – 4 жил
2. 1949-1951 онуудад Д. Хайрат – 2 жил
3. 1951-1957 онуудад Ц. Замба – 6 жил
4. 1957-1959 онуудад Б. Равсал – 2 жил
5. 1959-1960 онуудад Б. Хорхой – 1 жил
6. 1960-1965 онуудад Ц. Замба – 5 жил
7. 1965-1967 онуудад А. Зиядабек – 2 жил
8. 1967-1969 онуудад Н. Цээрэн – 2 жил
9. 1969-1970 онуудад Т. Хуан – 1 жил
10. 1970-1971 онуудад Ц. Замба – 1 жил
11. 1971-1972 онуудад Ц. Саманд – 1 жил
12. 1972-1978 онуудад Ш. Зухай – 6 жил
13. 1978-1984 онуудад С. Берденбек – 8 жил
14. 1984-1992 онуудад А. Хасихан – 8 жил
15. 1992-1993 онуудад Е. Зангар – 1 жил
16. 1993-2000 онуудад Н. Баяр – 7 жил

2000 - оноос одоог хүртэл Монгол, Казахстан улсын гавьяат тамирчин, Улсын харцага, МҮОХ-ны гишүүн О.Бахытын удирдлагын дор ахлах дасгалжуулагч, дасгалжуулагч 8, ня-бо, нярав, сахиул, үйлчлэгч зэрэг 18 хүний бүрэлдэхүүнтэйгээр ажиллаж байна.

Гадаад харилцаа.

Баян-Өлгий аймгийн БТС-ын газар нь хөрш зэргэлдээ ОХУ-ын Горнай-Алтай муж Кош-Агаш районы болон Казахстан улсын биеийн тамир спортын байгууллагатай хамтран ажиллаж казах күрес, сонгомол бөхийн барилдаан болон бокс, волейбол, ширээний теннис, тогыз хумалахын төрлүүдээр ази тивийн болон олон улсын тэмцээнүүдийг зохион байгуулахад хамтарсан бэлтгэл сургуулилт хийж туршлага солилцож тухайн тэмцээнүүдэд баг тамирчдаа бэлтгэн оролцуулж байна.

Дэлгэрэнгүй үзэх ...

Шинэ томилогоо

Орон нутгийн ИТХ –ын ээлжит сонгуулийн үр дүнгээр аймгийн удирдлагууд шинээр сонгогдон Шинэчлэлийн Засгийн газрын бодлого чиглэлийг хэрэгжүүлэх ажлын алхамаа хийж эхэллээ. Энэ хугацаанд Аймгийн Засаг даргын захирамжаар:

Аймгийн ЗДТГ-ын даргын үүргийг орлон гүйцэтгэгчээр Т.Манкей,

Засаг даргын дэргэд Худалдан авах ажиллагааны алба байгуулагдаж, албаны даргын үүргийг орлон гүйцэтгэгчээр Х.Саулеш,

Өлгий сумын Засаг даргаар Ө.Хабай,

Алтай сумын Засаг даргаар Х.Айдос,

Баяннуур сумын Засаг даргаар К.Ерболат,

Бугат сумын Засаг даргаар Х.Ержанат,

Булган сумын Засаг даргаар Х.Шынарбек,

Сагсай сумын Засаг даргаар С.Хонаев,

Толбо сумын Засаг даргаар Б.Ануарсадет,

Улаанхус сумын Засаг даргаар Ж.Силамбол,

Цэнгэл сумын Засаг даргаар  Т.Ташкен нар томилогдлоо.

Мөн Аймгийн ЗДТГ-ын зарим хэлтсүүдийн дарга нарын томилогоо хийгдэж,ЗДТГ-ын Нийгмийн Хөгжлийн хэлтсийн даргын үүргийг түр орлон гүйцэтгэгчээр С.Ерия, ЗДТГ-ын Санхүү, төрийн сангийн хэлтсийн даргын үүргийг түр орлон гүйцэтгэгчээр Х.Хайратхан болон ЗДТГ-ын Аж ахуйн тасгийн даргаар М.Бейбитхан нар томилогдон ажилдаа ороод байна.

Засаг даргын эрхлэх асуудлын хүрээний хэрэгжүүлэгч агентлагуудаас:

Аймгийн Эрүүл мэндийн газрын даргын үүргийг орлон гүйцэтгэгчээр А.Ахжархын томилогдон ажилдаа ороод байна. Харин Аймгийн Нэгдсэн эмнэлэгийн даргаар Х.Бейсен Эрүүл мэндийн газрын даргын тушаалаар томилогджээ. 

ЗДТГ-ын хэвлэл мэдээллийн алба

Эх сурвалж: http://bayanulgii.gov.mn 

Дэлгэрэнгүй үзэх ...

Зохиолч Б.Монголхүү “Цаст Алтайн чуулган” ном

Үхэр жилийн /2009 он/ эхээр Монгол, Казахын түүхэн харилцаа холбооны тухай сэтгүүлч, зохиолч Б.Мон­гол­хүү “Цаст Алтайн чуулган” нэртэй ном бичиж, хэв­лүүлжээ. Тэр тухай зохиолч Ш.Зу­хайгаас сонсож, олж үзэхийн хүслэн болоод бай­тал Монголоос ирсэн хүн зо­хиолч М.Батайд нэгийг өгсөн байв. Дээрх хоёр хүн хоёулаа МЗЭ-ийн гишүүн бо­лохыг энэ дашрамд дурдъя. Тэгээд М.Батайгаас эл номыг авч үзээд сониноор дамжуулж уншигч олон түмэнтэй сэтгэгд­лээ хуваалцъя гэж бодов.
Б.Монголхүүгийн “Цаст Ал­тайн чуулган” номын тухай санал бодлоо нэгдүгээрт ном ба түүнийг зохиогчийн тухай, хоёрт, өнгөрсөн цаг үеийг нүдээр үзэж, биеэр туулсан, өнөөгийн бидний үе эл номын талаар ямар сэтгэгдэлтэй байгаа, гуравт, Баян-Өлгий аймгийн удирдлага, оюунлаг хүмүүс энэ номын ач холбогдлыг тунгаан ойлгож, сур­талчлах тухай, дөрөвт, номын зохиогчийг төрийн соёрхол бо­лон бусад шагналд нэр дэв­шүүлэх тухай дөрвөн зүйл дээр хэлье гэж бодлоо.

I

“Цаст Алтайн чуулган” ном Монголоос Казахстанд шилжин суурьшсаар 20 шахам жилийн нүүрийг үзэж байгаа хүмүүсийн сонирхлыг гойд татаж байна. Тиймээс эл номыг даруйхан ка­зах хэлнээ орчуулж гаргах нь чу­хал. Тэгэхдээ номын нэрийг “Харлы Алтай дауылпазы” хэмээн оноох нь илүү сонсголонтой байх болов уу. Тэр нь монголоор “Цаст Алтайн салхич шувуу” гэсэн үг л дээ. 

Энэ ном олон талын асар их мэдээллийг багтаасан аварга том бүтээл, түүхийн цадиг болжээ. Б.Монголхүү ямар их хөдөлмөр, зүтгэл тэвчээр, хөлс гаргасан нь номоос ханхалж байна. Тэр  бурхан тэнгэрийн ивээл, эцэг эхийнхээ буянаар оюун билгийн тэнхээтэй төрсөн нэгэн байж. Б.Монголхүү тэр­хүү оюун билгийн хишгийг унтраачихалгүй төлжүүлэхийн зэрэгцээ монгол хэлийг гүнзгий сурч, яруу сайхан эзэмшсэн нь иргэний ухамсрын том чанарын нэг юм. Б.Монголхүү ийм том бүтээл хийхээр мятаршгүй зүт­­гэж, өчнөөн эрэл хайгуул хийж явахад нь, мөн номоо хэв­лүүлэхэд нь хань Ц.Өлзий, хайрт үр хүүхдүүдийнх нь хувь нэмэр асар их байсан нь номоос мэдрэгдэж байна. 

Зохиолч их зүйл уншин тунгааж, баримт сэлтийг сонгож, архивт суун, хүмүүстэй уулзаж, уйгагүй явж, хөдөлмөрлөж бэрх­шээл шаналгааг даван туулж байж хэн бүхний санаснаар бүт­чихгүй сайхан ном бүтээжээ. Номоос монгол, казах хоёр хэл­ний гүнзгий  сайн бэлтгэл, ний­гэм түүхийн чамлахааргүй мэд­лэгтэй нь тодорхой харагдаж бай­на. Энэ дашрамд зайлшгүй хэлэх нэг зүйл бол Б.Монголхүү  сүүлийн гучаад жилийн турш Казахстаны алдарт зохиолч Абай Кунанбаеваас эхлэн Монголын казах хэлт зохиолчдын бүтээ­лийг монгол хэлнээ орчуулж ирс­нийг миний бие сайн мэднэ. Бид уулзаж учралгүй хориод жил болсон хэдий ч орчуулах ажлаа хийсээр байгаа нь “Цаст Алтайн чуулган”-аас харагдаж байна. Ам нээвэл уушиг нээгд­дэг болохоор энэ далимд орчуул­гынх нь талаар ганц нэг жишээ хэлмээр санагдав. 1980-аад онд миний бие Улаанбаатар хотын Хөдөө аж ахуйн удирдах газрын орлогч, Шувуун фаб­ри­кийн даргаар ажиллаж байх үед Б.Монголхүүтэй нийлж Казахстаны зохиолч Ш.Муртазаевын “Кызыл жебе” /Дэлт сум/ романыг орчуулсан юм. Мөн миний нэгдэлжих хө­дөлгөөний сэдэвтэй “Келин” /Бэр/ туужийг тэр орчуулсан би­лээ. Харамсалтай нь 20 жил хавтсанд унтаж байгаа билээ. Б.Монголхүү эрийн цээнд хү­рээгүй бага ахуйдаа Баян-Өл­гий нутгаасаа гарч явсан нэ­гэн. Түүнээс хойш 20 жилийн дараа сургууль соёл төгссөн боловсрол мэргэжилтэй тэр төр нийгмийн төв хэвлэл “Үнэн” сонины ажилтан болж, аймаг орон нутагт сурвалжлагчаар ажил­лаж байсныг нь сайн санаж байна. Тийм маягаар ажлын турш­лага сууж амьдралыг танин мэдэж, уран бүтээлдээ өсөж дэвж­сэний нэг нотолгоо нь энд өгүүлэн байгаа “Цаст Алтайн чуулган” хэмээх аварга том ном болж байна. 

II

Өнгөрсөн он жилүүдийг нү­дээр үзэж, биеэр туулсан үе үеийнхний нэг хэсэг нь бид юм. Б.Монголхүү тэдний нэг нь. Түүний энэ ном хүмүүний түүхэнд ховор тохиолдох бодит амьдралын гэрч болжээ. Энэ номыг 400 жилийн түүх намтар болсон Киргизийн “Манас”-тай зүйрлэвэл хэтрүүлэг болохгүй юм. Учир нь Жанибек баатраас өнөөдрийн энэ номын эзнийг хүр­тэл өч төчнөөн он жилүүд улиран оджээ. 

Казахын дунд жигүүрт баг­таж байсан Керей, Найман, Уах омгуудын амьдралын сайн сайханд тэмүүлсэн хандлага, ерөөсөө  Манж,  Хятад,  Орос гэ­сэн шунахай гүрнүүдийн дарлал, ноёрхол болон өөрсдийн хаад ноёдын мөлжлөг талхидалтаас ангижрах гэсэн ард түмний тэм­цэл, сүү шиг ариун цагаан сэт­гэл, энх түвшин амьдралд хязгааргүй хайртай, гүн гүнзгий ухаан бодолтой, мэдлэгтэй, ха­риуцлагатай, энэрлээр дүүрэн мөс чанарыг нотолсон товчоон нь энэ ном болсон байна. 

Алтай гэдэг алдарт нэрийг бас ялгаж салгаж ойлгох хэрэг­­тэй юм. Уул Алтай буюу Гор­ный Алтай, Цаст Алтай буюу Монгол Алтай, Өр Алтай гэж байгаа. Өр Алтай бол Ал­тайн нурууны өвөр биеийн /Шин­жаан/ өргөн уудам нутаг  би­лээ. Б.Монголхүү номдоо сүү­лийн хоёр  Алтайд аж төрж ир­сэн казахын хөвгүүд охид нь Монгол гэдэг агуу ард түмэнтэй эв санаа, хүсэл мөрөөдөл нэгтэй аж төрж, амь биеэ хайрлалгүй хөдөлмөрлөж, аливаа дайсны эс­­рэг хамтдаа тэмцэж, цугтаа су­ралцан боловсрол мэдлэг эзэм­­шиж, өсөж өндийж явах замдаа өчигдөр /ардын хувьсгал ялах үед/ 23 мянгахан байсан казахууд 80 жилийн дотор 10 дахин өссөн зэрэг олон тоо баримтыг 100 хуудастай номд тоймлон өгүүлсэн нь дэлхий дээр ястан үндэстнүүд /казах, монгол шиг/  эв найртай нэгдэн аж төрж, өл, өлсгөлөн, зовлон бэрхшээл бүхнийг хамтдаа да­ван туулахын сайхан үлгэр дуу­риалыг  бас ноттой өгүүлжээ. Нэг талаар энэ нь үндэстний түүхийн амьд туульс юм. Тий­мээс энэ том ном дэлхийн улс үндэстнүүдийн төлөөлөл болсон НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын ширээнд байвал зохих ном ажээ. 

Учир нь номд дэлхийн аль ч улс орны ард түмэнд мэдвэл зохих өдий төдий түүхэн яв­дал, түүхт хүмүүсийн тухай ор­жээ. Тухайлбал, Д.Сүхбаатар, Х.Чой­балсан, Ю.Цэдэнбал, Б.Жа­ни­­бек, С.Оспан, Ш.Ногай, Жамила сайд, К.Зардыхан, С.Ма­гауия, М.Зайсанов, М.Экей, К.Сай­­раан зэрэг олон зуун хүн байна. Тэд цөм хүн төрөлхтний түүхэнд нэртэй мөртэй хүмүүс. Бүгд л өнөөдөр дэлхийн “Зас­гийн газар”-НҮБ-ын бүрэн эрхт гишүүн Монгол Улстай амьд­рал түүхээрээ холбоотой бөгөөд дэлхийн хэмжээнд ил гарч байх учир жанцантай. Юу гэвэл  “Цаст Алтайн чуулга” нь дэлхийн соёлын түүхэнд зохих нэмэр болохуйц бүтээл болсноос тэр юм. 

III

Баян-Өлгий аймгийн хувьд байгуулагдсан 70 жилийн түү­хэнд болж байгаа баярт том үйл явдлын нэг нь “Цаст Алтайн чуулган” хэмээх энэ ном юм.  Түүнийг зохиогч, тус аймгийн унаган хүн болох Б.Монголхүү энэхүү гайхалтай бүтээлээрээ ажрагсдад амь оруулсан юм шиг, амьдыг нь эвлүүлж нэгтгэсэн юм шиг сэтгэл төрүүлэв. Тиймээс энэ номыг аймагтаа сурталчлах, улмаар Казахстаны ард түмэн болоод дэлхийн нийт казахуудад эх хэл дээр нь хүргэх ажлыг зохион байгуулах нь нэр төрийн хэрэг болно. Тэгэхийн тулд уул номыг казах хэлнээ даруйхан орчуулж, дор хаяхад 3000 хувиар хэвлэх хэрэгтэй байна. 

Аймгийн зохиолчдод зуу зуун хуудсаар хувааж өгөөд орчуулахад хагас сарын дотор бүтэх ажил. Олны хүч оломгүй далай шүү дээ. Тэгээд Улаанбаатарт хэвлэж, Казахстаны бүх шатны сургууль, номын санд түгээвэл их буянтай ажил мөнөөс мөн. Санаачилга гаргавал бүтэхгүй ажил гэж байхгүй юм. Нөгөөтэйгүүр Баян-Өлгий аймаг байгуулагдсаны 70 жилийн ой ирэх 2010 онд болно. Тэр ойг угтаж ийм том номоор бэлэг барьсан сэтгүүлч, зохиолч Б.Монголхүүг аймагтаа урьж, казах ардын уламжлалт зан заншил ёсоор түүнд “морь унуулж” /бэлэглэж/ хүндэтгэл үзүүлбэл аймгийн том ойн үеэр хийсэн нэр төртэй ажил болох бус уу гэж бодогдоно. 

IV

Улс үндэстэн, хүний нийг­мийн оюуны амьдралд чухал али­ваа номыг үнэлэх үнэлэмж нь агуулгын ач холбогдлоор то­дорхойлогдох ёстой. Тэгвэл “Цаст Алтайн чуулган” номд өгүүл­­сэн ястан үндэстний най­рам­дал, нөхөрлөл, амьдралын эе­­рэг сөрөг талын үнэн түүхийг бодитойгоор тусгасан, тэр дун­даа Монгол, Казахын эрт урь­дын сайн сайхан уламжлалт ха­рилцаа холбоо төдий бус, өнөө­гийн бужигнаантай цаг үед ч Монгол, Казах хоёр улс, ард түмнийг улам бүр ойртуулахыг гол болгосон цар хүрээ өөрийн орны казах иргэдээ болоод Ка­зах улсад хандах хандлага, хүндэтгэл нь урд урьдынхаас улам бүр халуун дулаан болж байгаа. Түүний баталгаа нь Мон­гол Улсын иргэн хүний бичсэн “Цаст Алтайн чуулган” ном болж байна. 
Б.Монголхүү “Цаст Алтайн чуулган”-ыг бүтээхдээ ямар их хөдөлмөр зарсныг талархан дэм­жиж, Монгол, Казах ард түмнийг эчнээгээр дахин нэг учруулсан түүнийг алтан холбогчоор өр­гөмж­лөх нь шударга үнэнд нийцнэ биз ээ. 

Монгол, Казахын түүх соёлоор хязгаарлахгүй дэлхийн соёлд мэдэгдэхүйц хувь нэмэр оруулсан “Цаст Алтайн чуулган” хэмээх түүхэн бүтээлийг өн­гөр­сөн цаг үеийн нүд чих нь болсон өнөө үеийн бид дутуу үнэлж болохгүй юм. Тиймээс энэ номыг шагналд дэвшүүлэх ажлыг Баян-Өлгий аймгаас зо­хион байгуулж тус аймаг дахь сэтгүүлч, зо­хиолч­дын салбараас нийт уран бүтээлч нөхдийн гарын үсгийг цуглуулж, холбогдох би­чиг ба­римтыг бүрдүүлээд Мон­голын сэтгүүлч, зохиолчдын төв бай­гууллагуудын оролцоотой­гоор Мон­гол Улсын Засгийн га­зарт өргөн мэдүүлэх ажлыг зохион байгуулбал түүнээс илүү буянтай үйлс гэж юу байх вэ. Үүний учир Баян-Өлгий айм­­гийн соёлын байгууллагаас Б.Монголхүүг Тө­рийн шагналд нэр дэвшүүлэх ажлыг тус айм­гийн  Засаг дар­гын тамгын газ­­раас зохион бай­гуулаасай гэж хүсэж байна. Түүнээс гад­на Монгол Ул­сын төр засаг өөрс­дийнхөө тө­рүүлж өсгөсөн иргэний нэг, Монгол Казахын харилцааны ца­диг түүх бич­лэ­гийн салхийг хагалсан Б.Мон­­голхүүд үзүүлэх төрийн хишиг халамж нь бидний хүсэж бай­гаачлан бүтнэ гэдэгт найдаж байна. 
Сэтгүүлч, зохиолч Б.Мон­гол­­хүү­гийн “Цаст Алтайн чуулган” ном нь үнэлэхгүй байхын арга­гүй бүтээл тул уран бүтээлч нө­хөртөө урам хайрлаж дэмжих нь шударга иргэн бүрийн ариун үүрэг мөн гэж үзээд үүнийг бичлээ.

Эх сурвалж http://mobile.inet.mn

Мэдээллийг шууд татах:

Word file

Дэлгэрэнгүй үзэх ...